مسجد المهدي فلسطين مشهد

مسجد را بايستي در محلي ايجاد كرد كه ان جاي خوش سوابق باشد. قران ميگويد در محل غار اصحاب كهف مسجد بسازيد و اين به خيال و خاطر سوابق ي بهتر ان جاي ميباشد. مسجد المهدي فلسطين مشهد مسجد مي بايست سفت، بي آلايش و سواي تزيينات باشد. در حالتي‌كه مساجد ما اين سيرتكامل مي بود، ما الان نبايد هيچ شهرك و روستاي سواي مسجد داشته باشيم. البته در صورتي‌كه برويم دنبال مخارج تزيينات براي مسجد، هزاران حوزه‌ ي بي مسجد خوا هيم داشت. آدرس مسجد المهدي فلسطين مشهد مسجد مي بايست خرد و فراوان و در دسترس باشد. خير اين كه بلندمرتبه، معدود تعداد و بدور از دسترس باشد. مگر چقدر بشر كارايي مي نمايد كه بلند خواهد شد فاصله متعددي را طي نمايد تا به يك مسجد رسد؟ مسجد مي بايست جايگاهي داشته باشد براي اشخاصي كه نمي توانند درون مسجد شوند البته مي‌خواهند از نرم‌افزار هاي مسجد استفاه نمايند. رزرو مسجد المهدي فلسطين مشهد مسجد امام علي عليه السلام در هامبورگ كه راس تبليغ پزشك معالج بهشتي بود، يك بناي دايره شكلي بود كه از يك دايره ي مركزي و يك كناره ي پيراموني درست شده بود. مسلمان ها در دايره ي راءس ان و غير مسلمان ها يا اين كه عده اي كه نمي توانستند وارد مسجد شوند، در لبه ي پيراموني مي نشستند. براين اساس هنگامي كسي سخنراني مي‌كرد و جمعيت را نگاه مي‌كرد، كليه در يك سطح قرار مي گرفتند و اين قابليت وجود داشت كه همگان از نرم‌افزار هاي مسجد به كارگيري نمايند. شماره تلفن مسجد المهدي فلسطين مشهد كاشي كاري هاي مسجد مي بايست در موضوعات و معارف مسجد و قابل استعمال براي عموم باشد. به عنوان مثالً شكيات نماز، حالت امام جماعت و اداب مسجد را با خط خوانا و خوشگل در ان نوشته باشند. يعني كاشي كاري ها مي بايست الهام نصيب باشد. ما امده ايم با خط كوفي كه هيچ كس از ان رمز در نمي اورد، ايات و احاديث را در كاشي عمل ي هاي مساجد مي نويسيم و از جملهً ديوار مسجد را تزيين ميكنيم. اين خطوط ناخوانا چه بهره اي داراست؟

بناء اوليه در طي حسن بن مثله بوده، بناء دوم وي در طي روحاني صدوق، بعد از آن در طول صفويه هم تعدادي مربته تعميراتي انجام يافته و در طي سر كردگي مرحوم ايت الله حايري، مرحوم حجه الاسلام اقاي روحاني محمد تقي يزدي بافقي هم تعميراتي كرده اند. مسجد المهدي فلسطين مشهد پس از وي اقاي حاج اقا محمد، پر اسم و رسم به اقازاده كه از تاجران با شخصيت قم مي باشند و هنوز در قيد حياتند، وي نيز تعميراتي اعمال داده اند.

درين مسجد شريف مكرر كراماتي پيدا گرديده است كه مرحوم روضه خوان محمد علي كجويي پر اسم و رسم به قمي در كتاب تاريخ قم در جلد نخستين و دوم به كراماتي كه در ان جا پيش آمده و عده اي كه شرفياب حضور خجسته حضرت البته بعدازظهر _ عليه السلام _ گرديده اند اشاره كرده. آدرس مسجد المهدي فلسطين مشهد خلاصه مكان ترديدي وجود ندارد كه گزينه عنايت و آيتم احترام شيعه بوده ميباشد و نمازي هم در ان جا نقل گرديده‌است، اما خوب اين ميباشد كه ان نماز را به قصد رجاء به جا بياورند و اين مسجد موقوفاتي هم داشته، زمين ها زيادي در نزديكي داشته و در خويش شهر مقدس قم رقباتي وقف اين مسجد داشته كه اكثر اينها از درحال حاضر وقفيت خارج رفته و ملك شد‌ه‌است و درباره ي اين مسجد كتابچه هاي مختصري درج شده، البته انچه كه بايستي و شايد در مختصات وي نقل نشده. [2]

* حيث ايت الله بهاء الديني رحمه الله عليه

عارف سالك، حضرت ايت الله العظمي بهاء الديني پيرامون بركات اين مسجد مي فرمودند. رزرو مسجد المهدي فلسطين مشهد مكرر مشاهده گرديده در مسيري كه از جاده ي قديم قم _ كاشان تكان ميكردم، همين كه بر موازات مسجد جمكران مي رسيدم، حالم دگرگون مي‌شد و در‌صورتي‌كه كسالتي داشتن به عبارتي لحظه بر طرف ميشد". [3]

* سخنان حضرت ايه الله فاضل لنكراني

حضرت ايت الله فاضل فرمودند: مرحوم والد به مسجد جمكران خيلي معتقد بود، فرمودند: اينجانب پيش از امدن ايت الله بروجردي به قم خواب ديدم كه در مسجد جمكران هستم. شماره تلفن مسجد المهدي فلسطين مشهد ان موقع مسجد جمكران يك حياطي داشت و در اواسط ان ايوان يك اب انباري بود كه سقف ان يك متر مرتفع خيس از تراس مسجد بود، روي سقف اب انبار، منبري نهاده اند و روحاني طوسي رحمه الله عليه روي ان نشسته و كل روي ان سقف و كف تراس پر‌از فراگير ميباشد.

پدرم فرمودند، تعبيرم از اين خواب اين بود كه شخصيتي به قم خواهد امد و طلاب گرد وي توده خواهند شد و حوزه رونق خواهد گرفت، طولي نكشيد كه ايت الله بروجردي به قم امدند. اين كه چرا روحاني طوسي را خواب چشم و ان هم در مسجد جمكران، تعبيروتفسير ان بعد ها معين شد. تشريفات شمس چون مرحوم ايت الله بروجردي به روضه خوان طوسي و پيامدها وي بسيار مداقه مي اعطا كرد، زماني لغات روحاني را از كتاب مغاير يا اين كه مبسوط ميخواند، مثل اين كه روايتي از امام معصوم _ عليه السلام _ دارااست ميخواند با احترام و توجه در ريزه كاري لغات ان همچون عبارات معصومين عليه السلام مسجد جمكران هم شايد كشف كننده از اين باشد كه اصل امدن وي به قم و وصال به منزلت مرجعيت مطلقه با مداقه امام مجال _ عليه السلام_ بوده ميباشد. [4]

يك قرباني به مسجد جمكران بفرستيد

حضرت ايت الله فاضل لنكراني فرمودند: هر وقت براي حضرت ايت الله العظمي بروجردي مشكلي پيش مي امد پدرم كه خويش از عاشقان امام مجال و عشق متعددي به مسجد مقدس جمكران داشت به محضر اقا پهنا مي كردند: يك قرباني براي مسجد جمكران بفرستيد تا رفع ايراد گردد. [5]

* سخنان حضرت ايت الله مكارم شيرازي

مسجد جمكران، بر اساس داستان مو جود به امر حضرت مهدي مولانا مالك العصر و الزمان براي مقصود بزرگي درين حيطه خاص از شهر تاريخي مذهبي قم درست شده و حسن بن مثله جمكراني كه مردي منزه دل و منزه سرشت بود، در بيداري (و خير در خواب) اين امر را اخذ كرده و با تشريفات خاصي اين مسجد را سازه نمود.

به همين ادله كسي كه در فضاي ملكوتي ان قرار ميگيرد شم شيخ خيره كننده و جاذبه معنوي فوق العاده مي نمايد.

اين جاذبه نيرومند معنوي به اضافه قضاء حوايج و حل ايرادات فراواني كه عموم از عبادت در ان و توسل به حضرت مهدي ارواحنا فداه چشم اند، سبب ساز گرديده كه روز آپديت بر شكوه دامنه ان افزوده خواهد شد و خيل مشتاقان از سراسر مرزو بوم كبير اسلامي، بلكه از آن سوي مرز در مواقع گوناگون به سوي ان بشتابند و از اين چشمه كوثر و منبع نه و بركت هر مورد به مقدار آمادگي خويش منفعت گيرند. علماي گران قدر همواره براي اين مسجد احترام خاصي قايل بوده اند و در ان سر و نياز فراوان داشته اند و حال نيز آيتم اعتنا علما، فضلا و مراجع تعالي ميباشد. [6]

يكسري پرسش و جواب از ايت الله مكارم

1. ايا اضافات مسجد جمكران حكم ان را داراست يا اين كه بايستي انجام مسجد در به عبارتي مسجد قديم جاري ساختن خواهد شد؟

پاسخ: ظواهر اين ميباشد كه انچه در مسجد گسترش داده گرديده و مي گردد، جزء مسجد ميباشد و اجرا سابق الذكر را در تك تك مسجد مي قدرت اعمال بخشيد، همانطور كه بسط مسجد الحرام و مسجد النبي _ صل الله عليه و اله وصلم - و مسجد كوفه نيز در حكم اين مساجد ميباشد. [7]

2. ايا اجرا مسجد كه در قصه وارداتي براي مسافر و غير مسافر يكسان ميباشد؟

پاسخ: اري، درباره كليه يكسان ميباشد.

3.اشخاصي كه نتوانند كل ايفا ان را به جا اورند ايا ميتوانند تنها نماز امام فرصت _ عليه السلام _ را ايفا داده و نماز تحيت را شكاف نمايند؟ يا اين كه صلوات را به جاي اينكه در سجده بجا اورند در اثناء خط مش بفرستند؟

پاسخ: مانعي ندارد؛ اما درين سيرتكامل موردها ايفا را به قصر نزديكي مطلقه جاري ساختن دهند، بلكه در مورد ها اختيار كه ايفا كاملا جاري ساختن مي گردد احتياط ان ميباشد كه قصد نزديكي مطلقه گردد.

________________________________________

[1] كتاب خطي ايت الله حايري يزدي(ره) ص 53

[2] مسجد مقدس جمكران تجليلگاه صاحب و مالك الزمان، ص 46

[3] ايت بينايي، ص 108

[4] مسجد مقدس جمكران، تجليلگاه مالك الزمان _ عليه السلام _ ص 50 به گزارش خبر نامه حوزه 44 _ 43، ص 140

[5] به عبارتي، ص 51

[6] به عبارتي، ص 52

[7] جاي قبل مسجد مقدس جمكران پيش از توسعه به طور سه اتاقي با دو محراب خرد بوده و اينك به فرمان مرحوم ايت الله العظمي مرعشي نجفي بوسيله سنگ فرشهاي سياه نشان گذاري گرديده است و در نصيب جلو مسجد رو به روي محراب اساسي واقع است.

كلمه «مسجد» با كليه توشه معنايي خويش، مفهومي آشنا براي كليه جهانيان ميباشد. مسجد سنگري ميباشد كه مي اقتدار از آن در جهت بازشناسي و مواجهه با تهديد‌ها و مجال هاي پيش رو و احياي سرمايه هاي فرهنگي و به جا مانده هاي اخلاقي و ارزشي خويش بهره مند شد. مسجد المهدي فلسطين مشهد بي شك وترديد در مراحل مناسبات جهاني و در روند جهاني شدن و پروژة جهاني سازي با شيوه اسلامي، «مسجد» مهمترين مقر و بعد از ظهر نقش آفرين ميباشد.

يك كدام از خطيرترين نقش هاي مسجد، انتخاب چهارچوب فكري درست و مطلوب براي صورت دهي ذهن ها اهل مسجد در سراسر دنيا ميباشد. مداقه اين فرمان تا بدانجاست كه كليه مسلمانها فقيد، حقيقت ها و مسائل پيراموني خويش را با اعتنا به چهارچوبي كه مسجد در افكار آن ها رسم مي نمايد، تفسير مي نمايند. آدرس مسجد المهدي فلسطين مشهد اين پديده اساسي را چهارچوب بخشي يا اين كه معنابخشي به كردار ساير افراد تعريف‌و‌تمجيد مي نمايند.

«مسجد» مقر پيام اسلام و مسلمانها فقيد ميباشد. انديشمندان و احياگران اكثري همواره بر التفات واژه و كلمه ها، كلمات و صحبت تحت عنوان عاملي اصلي در جهت تبيين و تشريح ديده اندازها و آسمان هاي پيش روي ديگرافراد اشاره كرده اند. «اسكاول شين»(5) سخن را به مثابه عصاي اعجاز گر در تعاملات اجتماعي به شمار مياورد. در صورتي ما امروزه «مسجد» را تحت عنوان مؤثرترين مقر تحولات فكري و سياسي در بعدي دنيا مطرح مي‌كنيم، بدين استدلال ميباشد كه مسلماً در معادلات و تعاملات فرامرزي و فرامليتي اثر گذار خواهد بود. رزرو مسجد المهدي فلسطين مشهد «مارتين لوتركينگ»(6) در يك سخنراني اعلام كرد: «اينجانب يك رؤيا دارم!» و همين حرف وي شروع تكان تعالي حقوق‌شهروندي در امريكا را رقم زد. شماره تلفن مسجد المهدي فلسطين مشهد تأثير كلمه و واژه هاي پيام دار در جهت دهي مهندسي فرهنگي
در ضمن مبارزه جهاني دوم اكثري از عمليات نظامي فاقد عنواني خاص به مراد معنابخشي و جهت دهي افكار همگاني بود. در جنگي كه جورج دبليو BOSCH(7) عليه عراق و افغانستان استارت كرد، گزينش عناويني زيرا «عمليات براي آزادي عراقيان» و «آزادي به يادماندني»، تصادفي خلا، بلكه به صورتي تماماً هدفمند و در جهت هدايت ذهن ها همگاني به شغل رفت.

يك كدام از چيزهايي كه مي‌تواند تدبر در قرآن را به ما ارزاني دارااست، محافظت قرآن ميباشد، ما حافظ قرآن معدود داريم. ان شاءالله ما مي بايست ده ميليون نفر حافظ قرآن داشته باشيم. مسجد المهدي فلسطين مشهد با اعتنا به پيشگفتار فوق كه مداقه و مقام مراقبت بر همگان پديدار شد، هرچند كه گفت و گو دراين مورد بسيار ميباشد و بناي ما در‌اين نوشته‌علمي بر اختصار ميباشد؛ سازه به فرموده رده معظم رهبري حفظه الله ما مي بايست ده ميليون حافظ قرآن داشته باشيم كه بحمدالله نهضت يادگرفتن در حوزه نگهداري قرآن در مرز و بوم شاهد هستيم. آدرس مسجد المهدي فلسطين مشهد البته اين نكته را مي بايست مد لحاظ داشت كه كل قشرها جامعه موفقيت مراقبت بي نقص قرآن را ندارند و رهبر معظم هم به‌اين مسأله واقفند كه از در بين جمعيت ۷۵ ميليوني مرزو بوم تقاضاي ده ميليون حافظ كرده اند. حالا مي بايست نظارت خواهد شد كه آيا خط مش عمل ديگري هم وجود دارااست كه مجموع قشرها جامعه بتوانند از معارف قرآن و مراقبت آن منتفع گردند؟

در جواب مي­گوييم: بلي.

در چند سال گذشته با دقت به فعال سازي مؤسسه موقوفه مدرسه القرآن ثارالله و تاسيس شعبات گوناگون[۲۸] و حيث به اينكه در حين ساليان دراز جهت تبليغ به بخشها استان هاي جنوبي عزيمت نموده. رزرو مسجد المهدي فلسطين مشهد از آن جـا كـه نرم‌افزار­هاي مؤسسه حول شالوده قرآن و عترت مي­چرخيد، قشرهاي متعدد جامعه اعم از طلبه، كارمند، كارمندان، دانشجو، دانش آموز، خانم هاي منزل دار و ... كه عشق و علاقه مند به نگهداري قرآن مهربان بوده البته سازه به دلايلي براي مثال عدم وقت و قدرت كافي، مشغله هاي معاش و ... موفقيت محافظت قرآن را پيدا نمي­كردند، سفارش برنامه اي مي­دادند كه كاري فرماييد تا ما هم از قافله حافظان قرآن مهربان عقب نمانيم و دستكم روزمره يك آيه را ياور با ترجمه و مفاهيم آن محافظت كنيم.

ازآنجاكه كتابي درين عرصه وجود نداشت جزواتي را تحت عنوان طرح مقدماتي مهيا كرده و در دست عزيزان قرار داديم و با اعتنا به علاقمندي قشرها گوناگون بالاخص جوان ها و نوجوان ها و تجارب برنده محافظت موضوعي، چيره شديم با مساعدت از آفريدگار متعال، كتاب آيه هاي به ياد ماندني را در پنج جلد با غرض ماندگاري و كاربردي كردن آيه‌ها در دل و جان خواننده تدوين نمائيم، كه اين شركت پنج جلدي، اصولا؛ روش قرآن آموزي فرستاده اكرم(ص) ميباشد. شماره تلفن مسجد المهدي فلسطين مشهد كه روزي يك آيه را بر عموم قرائت ميكردند، بعد ترجمه و تفصيل و در‌پي نكته هاي آن را ذكر مي فرمودند و حافظه آور مي شدند كه‌اين آيه را نگهداري كرده تا روز آن‌گاه آيه ي ديگري را يادگرفتن دهند. و ما هم بنابر اين سيره پيامبر مكرم اسلام(ص) بيشتراز ۵۰۰ مورد را از قرآن دستيابي كرده و براي هر مورد به ترتيب مورد، آيه، ترجمه آيه، درس، توضيح مختصر و نكته هاي ناب را بيان كرديم. تشريفات شمس آيه هاي به ياد ماندني در پنج جلد به گستردن تحت تدوين شده است:

جلد اوليه: موضوعات اعتقادي (توحيد و عدل، نبوت و امامت، معاد و قيامت)

جلد دوم: موضوعات اخلاقي- تربيتي

جلد سوم: موضوعات اجتماعي- سياسي، شرعي، اقتصادي

جلد چهارم: موضوعات اعلام، دسته ها و طوايف

جلد پنجم: موضوعات تاريخي، پديده هاي طبيعت و حيوان ها، متعدد

در اين شركت پنج جلدي كارايي بر رعايت حالا مردم قشرها جامعه بوده و تا حد قدرت كارايي شد‌ه‌است كه مطالب بي آلايش و سرازير و از منابع به طور كاملً متقن و مستدل به كار گيري خواهد شد.

قابل ذكر ميباشد كه آيه هاي به ياد ماندني در هجدهمين نمايشگاه در ميان المللي قرآن كريم ومهربان با حضور مسئولين ارشد كشوري رونمايي شويد.

v اعتنا:

ائمه جماعات عزيز و كانون ها و مقر هاي مربوط به مسجد ميتوانند روزمره يا اين كه دو روز، يا اين كه هفته اي يك آيه را با مخاطبين اتوماتيك كرده، به آرزو اينكه مسجديان ما نيز بتوانند آياتي را به طور موضوعي مراقبت كنند و كاربرد آن را در معاش شخصي و اجتماعي خويش بكار گيرند.

اين طرح ويژه نوجوان ها و جوان ها و تعالي سالان بود.

در مساجد معمولاً بانوان نقشي كناره اي و طفيلي اعمال نموده و دخالت بدون واسطه در تصميمات مرتبط با مسجد و اجرا مراسم هاي مذهبي ندارند و حتي در نقشه بناي مساجد نيز آن ها را در كناره اي دنج و زاويه اي كور و دلگير وا مي نهند. مسجد المهدي فلسطين مشهد بيان كننده بيشتر نقشي مشابه به يك تماشاگر براي آن‌ها در حيث گرفته مي گردد. آدرس مسجد المهدي فلسطين مشهد ولي بديهي ميباشد كه‌اين مورد از علل و دست اندركاران تاريخي و فرهنگي ناشي گرديده و چه بسا در بسياري موردها به صورت ناخودآگاه از سوي متوليان مساجد رمز مي زند. رزرو مسجد المهدي فلسطين مشهد به عنوان مثال مي اقتدار به وجود پاره اي احاديث بررسي نشده اي اشاره كرد كه حضور بانوان را در مساجد چندان ضروري نشمرده و مسجد آنان به عبارتي منزل شان تلقي گرديده‌است. علاوه براين ممنوعيت حضور بانوان در روز ها عادت زنانه خويش برهان ديگري در خارج نمودن نيمي از اشخاص جامعه از متن شعاير مسجدي به اكانت مي آيد و به اين سان به طور تقريب هر خانمي نزديك به يك سوم از روزگار زندگي خويش از حضور در مساجد و كمپاني در مراسم مذهبي و فرهنگي آن ها به جز نماز كه از آن معاف شمرده شد‌ه‌است محروم ميباشد. شماره تلفن مسجد المهدي فلسطين مشهد چاره بي آلايش و ابتدايي اين خلل كه به صورت محصور در برخي مساجد اتخاذ گرديده آن ميباشد كه قسمت ويژه بانوان سوا محدوده وقف مسجد در لحاظ گرفته گردد؛ البته به هر روي اين بازدارنده از آن نمي گردد كه مورد ذكر شده آيتم گفت و گو دوباره فقهي قرار گيرد. تشريفات شمس در مساجد معمولاً به جاري ساختن برخي مراسم عبادي خاص بسنده گرديده و تنوع كاركردي چنداني در آن‌ها به ديده نمي خورد كه‌اين مورد به صورت طبيعي از جاذبه مساجد براي بسياري از اشخاص جامعه كاسته و حتي برخي متدينان را براي بيان مثال تاريخي آن مي اقتدار از حسينيه ها و تكايا اسم پيروزي.

غايتش تربيت آدم بدون نقص ميباشد آموزه كانوني مسجد در‌اين راستا جمله هاي عبادتي، عقيدتي و اخلاقي مي باشند كه سبب ساز به تحولات دروني و نهادينه شدن اين آموزه ها در باطن شخص مي خواهد شد. مسجد المهدي فلسطين مشهد با خروج شخص از جامعه يعني جايي كه محل وابستگي هاي اوست و هنجارهاي اجتماعي بر وي زور مي شوند و پاره اي رفتارها ، گفتارها و نهايتاً درنگ سازي ها شرايط رواني رفتاري او‌را رقم مي زنند، شخص با برش دادن از اين نظم بسته هنجاري كه مولود تمدن محيطي ميباشد. آدرس مسجد المهدي فلسطين مشهد كه براي وي ساخت‌و‌ساز علقه مي نمايد وارد مكاني مي گردد كه بدون وابستگي هاي خويش ساخته و دگر ساخته ميباشد هم به دليل مسمي «مسجد» و هم از نگاه شرايط فيزيكي و معماري، مسجد اولي كاري كه مي نمايد. رزرو مسجد المهدي فلسطين مشهد خلع يد از نظم طبقاتي و بها گذاري براساس نقش هاي اجتماعي و وظايف و كاركردها ميباشد جامعه و تقسيم عمل اجتماعي دست به طبقه بندي و قشربندي اجتماعي مي زند كه معيار ارج و جايگاه اجتماعي انسانها براساس نقشهاي پذيرنده. شماره تلفن مسجد المهدي فلسطين مشهد متعاقباً طبقه اي ميباشد كه در آن جاي مي گيرند ولي آموزه كانوني مسجد باعث به دگرگوني بنيادين مفهومي گرديده و شاخصه ي مقبوليت و رده و محبوبيت را امري رواني - دروني تعبيروتفسير مي نمايد و بها گذاري اجتماعي - طبقاتي را مردود مي شمارد. اين او‌لين چرخه گسست آدم از علقه هاي اجتماعي پيشاديني ميباشد. تشريفات شمس در اصلً او‌لين بنا ي همگون سازي، و همگون سازي انسانها براساس رفتارهاي ضد محيطي ميباشد كه از پروسه نهايي معرفت بخشي و فرمي تشويقي - تنبيهي به كار گيري مي نمايد و از سويي بشارت رستگاري مي دهد كه دنيا شمول و مجموع شمول ميباشد يعني تك تك انسانها را بدون مال و طبقه و نژاد خطاب مي دهد (تشويق) از سويي قاعده هاي محيطي - هنجاري را كه براساس مؤلفه هاي توان ، گنج و وراثت صورت گرفته ميباشد به محاجه مي كشاند و ناديده مي انگارد و رهروان اين بينش را ترساندن به عذاب مي نمايد (تنبيه) و اين او‌لين مورد براي انقلاب رواني اشخاص ميباشد كه با ساخت تشكيك و سؤال پيرامون تشكيل داد اجتماعي ، سياسي و معرفتي سبب ساز به تحول ديدگاه مي خواهد شد از همين منظر فرهنگ و تمدن نيز تحت عنوان بايسته ي هنجاري به طور طبيعيً گزينه تشكيك و انتقاد قرار مي گيرد. با اين پيشگفتار مي قدرت مسجد را نهادي دانست كه نقشي انتقادي، نظارتي و انقلابي نسبت به پيشين پيشاديني يا اين كه شرايط تاريخي داراست و نقش اصلاحي خودسازي نسبت به آتي و شرايط فرهنگي دارااست.